8. «Fillekjærring»-striden.
19. september 1903 sende Halvor Grave eit skriv til
Bø skulestyre og gjorde framlegg om at «Norigs soga skal vera på landsmål i
framhaldsskulen i Bø». («Det galdt truleg den framifrå, nasjonale «Norigs soga»
av Steinar Schjøtt, som eg hadde nytta for meg sjølv, vinteren før», skriv
Midttun.) – Då framlegget kom opp ein månad etter, møtte det fram berre 8 av 14
medlemer, medan alle åtte lærarar i bygda tok del. Sokneprest Camillo
Rantzau-Bøckman var skulestyre-formann, og ikkje særleg stemd for målsaka, for
å seie det mildt.
Det viste seg at einast lærarane var med i
ordskiftet. Men det var òg rikeleg. Ein av dei sa m. a. at ein var like god
nordmann om ein ikkje var målmann. Det som det galdt om, var å gjera noko til
gagns. Ingen tenksam lærar ville finne på å knote dansk i skulen med borna.
«Det var ille at me hadde lote skifta mål, men no er det ingi botevon for det.
For landsmålet rekk ikkje til, kor mykje ein pyntar på det; ei fillekjærring
blir ei fillekjærring, um ein so hengjer på henne ein messeserk.» Etter dette
skal formannen ha ropa bravo, og klappa i hendene. Deretter baud han alle inn
på ein kopp kaffi med kveitebollar. Sidan vart det avrøysting, og framlegget
frå Grave vart då nedrøysta med 7 mot ei røyst, Graves eiga.
Ja, slik står det i alle fall i referatet som vart
sendt inn til «Den l7de Mai», som sjølv hengde på ein redaksjonell hale: «Ein
snål prest er presten Bøckman i Bø. Han held skulestyremøti i prestegarden;
mellom ordskiftet og avrøystingi byd han medlemene inn på kaffi. Etter dette
kaffidrøset med all presteleg påverknad vert det avrøysting. Kan ein so undrast
på, at utfallet vart som det vart?»
Dermed var striden i gang, slik det hadde eit lag
til når det hende noko særskilt «bøherisk». Båe partar var vel forsynte med
skriveføre og i alle fall skriveglade penneknektar. – Det verkar elles som om
«fillekjerrings»striden gagna målsaka. I oktober året etter vedtok nemleg
skulestyret at landsmålstillegget til Rolfsens lesebok skulle takast i bruk i
Sanda krins, og i 1906 vart landsmålet innført i krinsen. Same året vedtok
endeleg skulestyret – mot ei stemme – å innføre Vellesens landsmåls-ABC i alle
skulekrinsane. På førehand vart lærarane i bygda tilspurd om kva dei meinte, og
endringa vart tilrådd mot tre stemmer.
Stemninga hadde snudd seg! Men kor lenge ville det
vare? Torgrim Espedalen skreiv i eit brev til venen Halvor Grave: «Ja, komande
laurdag skal det vera krinsmøte i Forberg skulekrins. Der skal millom anna ogso
«målspursmålet» fram. Korleis gjeng det no? Eg høyrde ein mann der ute sa, at
me laut ottast det verste, for «målhatarne» vil ha «revanche», sa han.»